. . . καθυστερημένο . . . αλλά αφιερωμένο εξαιρετικά . . . από εδώ
Ana María Shua- Αέρας και
κάρβουνο
Ο παππούς Σάλο έχει
σημαντικά κίνητρα, για να θυμάται την
άφιξη της ορχήστρας του Λεοπόλδο Στοκόβσκι στην Αργεντινή.
-
Ήταν περίπου το σαράντα – λέει -. ο Στοκόβσκι ήταν διάσημος, κυρίως ως
διευθυντής της Φιλαρμονικής Ορχήστρας της Φιλαδέλφειας, αλλά ήρθε στην
Αργεντινή με μια νεανική ορχήστρα. Όμως στο Μπουένος Άιρες αποτελούσε, ούτως ή
άλλως ένα γεγονός. Και για τη οικογένεια μου, ήταν κάτι ακόμα περισσότερο.
Γιατί ένας από τους βιολιστές της ορχήστρας του Στοκόβσκι, ήταν μακρινός
συγγενής της μαμάς μου, ένα Πολωνός από το ίδιο χωριό, που είχε μεταναστεύσει στις
Ηνωμένες Πολιτείες, όπως ακριβώς η μαμά μου είχε μεταναστεύσει στην Αργεντινή.
Λοιπόν, αυτός ο άνθρωπος ήθελε να γνωρίσει το αργεντίνικο σόι του. Φανταστείτε
τη συγκίνηση, όταν τηλεφώνησε στο σπίτι, το πρώτο βιολί του Στοκόβσκι.
-
Και ήρθε ποτέ επίσκεψη;
-
Φυσικά! Ταξίδευε με την γυναίκα του, που ήταν επίσης βιολίστρια κι έτσι τη
έφερε μαζί του. Καλέσαμε και την θεία μου, την αδελφή της μαμάς μου. Ήταν ένα
αξιομνημόνευτο δείπνο. Το πιο απίστευτο απ’ όλα δεν ήταν ότι μας προσκάλεσαν
στο Κολόν, για να ακούσουμε την ορχήστρα του Στοκόβσκι, ούτε οι παράξενες
συνήθειες που είχε αυτό το ζευγάρι, και κυρίως η γυναίκα, που είχε γεννηθεί στις
Ηνωμένες Πολιτείες, την άλλη Αμερική, την αληθινή. Όλα μας κέντριζαν την
προσοχή. Ο τρόπος που άλλαζε χέρι στο πιρούνι, αφού έκοβε το κρέας, γιατί οι
γιάνκηδες χειρίζονται το πιρούνι με το δεξί χέρι. Τα ρούχα, το χτένισμα . . .
αλλά αυτό που μας άφησε με το στόμα ορθάνοιχτο, ήταν το καλσόν, που φορούσε η γυναίκα
του βιολιστή. Καλσόν νάιλον! Ποτέ δεν είχαμε δει κάτι παρόμοιο στη Αργεντινή.
-
Και τι χρησιμοποιούσαν οι κομψές κυρίες;
-
Εδώ χρησιμοποιούσαν ακόμη καλσόν από μετάξι, που ήταν ακριβά και
σχιζόντουσαν και έπεφταν με το παραμικρό. Ήταν ένα θεμελιώδες ζήτημα για τις γυναίκες
εκείνη την εποχή, και κυρίως γι’ αυτές που δεν είχαν πολλά χρήματα. Φυσικά,
υπήρχαν επίσης, οι μακριές κάλτσες από βαμβάκι, γενικώς στο χρώμα του δέρματος,
αλλά ήταν πολύ άσχημες. Οι πολύ νέες κοπέλες, μερικές φορές, ζωγράφιζαν μια ραφή
επάνω στο δέρμα, με ένα καρβουνάκι, από τον μηρό ως την φτέρνα, για να δίνουν
την εντύπωση, ότι είχαν φορεμένο ένα καλσόν. Το να βγει κανείς χωρίς καλσόν,
ούτε να το σκεφτείς, μια τρέλα· μια γυναίκα, στα συγκαλά της,
ποτέ δεν θα έκανε κάτι τέτοιο. Ήταν τόσο τρελό, όσο να βγει ένας άντρας, χωρίς
καπέλο: ξεσκέπαστος, λεγόταν, και ήταν σχεδόν σαν να βγει ξυπόλητος. Σκέψου,
ότι ο Roberto Arlt πέθανε προσπαθώντας να εφεύρει καλσόν λαστιχένιο
που να διαρκεί. Τα συνηθισμένα καλσόν από μετάξι, όπως αργότερα αυτά από
νάιλον, τα επιδιόρθωναν με μια μηχανή μανταρίσματος, που έπιανε τους πόντους.
Αλλά δεν γινόντουσαν τέλεια, η επιδιόρθωση φαινόταν. Αχ, αυτά τα καλσόν από
μετάξι, γεμάτα ουλές μετά την μάχη!
-
Λοιπόν, ποτέ δεν
είχατε δει καλσόν, σαν κι αυτά . . .
-
Ποτέ. Τα καλσόν που
φορούσε η γυναίκα του βιολιστή ήταν πιο γερά και επίσης πιο διάφανα. Η κυρία
έκανε μερικές επιδείξεις, που μας άφησαν με ανοιχτό το στόμα. Όλοι θέλαμε να
αγγίξουμε αυτό το ακατανόητο υλικό. Εγώ ήμουν μικρός κι ήμουν τόσο έκπληκτος,
όσο οι υπόλοιποι. Τι ήταν αυτή η παράξενη ίνα, που δεν έβγαινε από κανένα φυτό,
που δεν είχε στην ύφανση καμιά ζάρα; Η μαμά μου και η θεία μου κοιτούσαν τα καλσόν
με τόσο θαυμασμό, ονειροφαντασία και επιθυμία, που η γυναίκα του βιολιστή
αποφάσισε να τους δωρίσει από ένα ζευγάρι στην κάθε μια. Πριν φύγει από την
Αργεντινή πέρασε από το σπίτι και μας άφησε δυο πακετάκια, με τον παράξενο
θησαυρό. Τότε μπορέσαμε να τις αγγίξουμε, να τις τεντώσουμε, να τις κοιτάξουμε
στο φως, με απέραντη προσοχή. «Αλλά, από τι είναι φτιαγμένες;», ρώτησα τον
μπαμπά μου. Εκείνος, με κοίταξε πολύ σοβαρός και είπε: «Είναι φτιαγμένες από
αέρα και κάρβουνο».
-
Κι από τότε, κάθε
φορά που έρχεται μπροστά σε κάτι
καινούργιο, κάποια προχωρημένη τεχνολογία, μια κατάσταση που δεν καταλαβαίνει,
ένα μυστήριο της φύσης, αντί να πει, όπως όλοι οι Αργεντινοί, «αυτά είναι
πράγματα του διαβόλου», ο παππούς λέει: «Αέρας και κάρβουνο!»
Historias verdaderas 2004
Aire y carbón. Ana María Shua.
El abuelo Salo tiene buenos motivos para recordar la llegada de la orquesta
de Leopoldo Stokovski a la Argentina.
—Fue hacia el año cuarenta —dice—. Stokovski era famoso sobre todo por ser
el director de la Orquesta Filarmónica de Filadelfia, pero vino a la Argentina
con una orquesta juvenil. En Buenos Aires igual fue todo un acontecimiento. Y
para mi familia, fue más especial todavía. Porque uno de los violinistas de
Stokovski era un pariente lejano de mi mamá, un polaco del mismo pueblo, que había
emigrado a Estados Unidos, tal como mi mamá emigró a la Argentina. Bueno, este
hombre quiso conocer a su familia argentina. Imagínate la emoción cuando llamó
a casa ¡el primer violinista de Stokovski!
—¿Y fue nomás de visita?
—¡Por supuesto! Viajaba con su mujer, que también era violinista, de modo
que la trajo. Invitamos a mi tía, la hermana de mi mamá. Fue una cena
memorable. Lo más increíble de todo no fue que nos invitaran al Colón a
escuchar la orquesta de Stokovski, ni las costumbres extrañas que traía esta
pareja, sobre todo la mujer, nacida en Estados Unidos, la otra América, la de
verdad. Todo nos llamaba la atención. La forma en que cambiaba de mano el
tenedor después de cortar la carne, porque los yanquis manejan el tenedor con
la mano derecha. La ropa, el peinado... Pero lo que nos dejó boquiabiertos
fueron las medias que traía puestas la mujer del violinista. ¡Medias de nailon!
Jamás se había visto semejante cosa en la Argentina.
—¿Y qué usaban las señoras elegantes?
—Aquí se usaban todavía medias de seda, que eran carísimas y se rompían y
se corrían de nada. Era un tema fundamental para las mujeres de la época, sobre
todo para las que no tenían mucho dinero. Claro, también existían las medias
largas de algodón, generalmente de color carne, pero eran muy feas. Las chicas
muy jóvenes, a veces, se dibujaban una costura sobre la piel, con carbonilla,
desde el muslo hasta el talón, para dar la impresión de que tenían puesta una
media. Salir sin medias era impensable, una locura; una mujer decente en sus
cabales no hacía una cosa así. Era tan loco como que un hombre saliera a la
calle sin sombrero: "en cabeza", se decía, y era casi como salir
descalzo. Pensá que Roberto Arlt murió tratando de inventar unas medias
engomadas de larga duración. Las medias de seda corridas, igual que pasó
después con las de nailon, se llevaban a arreglar, con una maquinita zurcidora
se levantaban los puntos. Pero no quedaban perfectas, el arreglo se notaba.
¡Ah, esas pobres medias de seda llenas de cicatrices de batalla!
—Así que nunca habían visto medias como ésas...
—Nunca. Las medias de nailon que tenía puestas la mujer del violinista eran
más fuertes y también más transparentes. La señora hizo un par de
demostraciones que nos dejaron con la boca abierta. Todos hubiéramos querido
tocar ese material incomprensible. Yo era chico y estaba tan asombrado como los
demás. ¿Qué era esa fibra extraña que no salía de ninguna planta, que no tejía
ninguna oruga? Mi mamá y mi tía miraban las medias con tanta admiración,
ilusión y deseo que la mujer del violinista decidió regalarles un par a cada
una. Antes de irse de la Argentina pasó por casa y nos dejó dos paquetitos con
el extraño tesoro. Entonces sí pudimos tocarlas, estirarlas, mirarlas al
trasluz, con infinito cuidado. "Pero, ¿de qué están hechas?" le
pregunté a mi papá. Él me miró muy serio y me dijo: "Están hechas de aire
y carbón".
Y desde entonces cada vez que
se encuentra con algo nuevo, un adelanto tecnológico, una situación que no
comprende, un misterio de la naturaleza, en lugar de decir como todos los
argentinos "Cosa'e mandinga", el abuelo Salo dice así: "¡Aire y
carbón!"
